🔵داود مجیدی، کارشناس ارشد فیزیک، پژوهشگر دانشگاه
مقدمه:
در هر نظامی باید میان شیوۀ تولید ثروت و الگوی حکومت نوعی تجانس برقرار باشد. اگرتفاوتهای سیاسی و اقتصادی زیاد باشد، یکی از آنها بتدریج دیگری را از بین خواهد برد. پیش از این و در طول تاریخ تنها دو نمونۀ کاملاً تازه از تولید ثروت وجود داشته است و شکلهای حکومت نیز با آن دو شیوه همخوانی داشتهاند:
الف- شیوۀ تولید کشاورزی
این شیوه معیشت گروهبندیهای قبیلهای و دستههای شکارچی و ترتیبات اجتماعی سیاسی پیش از خود را از بین برد و کشورها، شهرها و سلسلههای پادشاهی و فئودالی را جایگزین ساخت. بازتاب این درگیری را میتوان در اوستا (گاتها، هات ۵۱) مشاهده نمود[۱]:
کَرَپانها نمیخواهند که در مقابل قانون زراعت سر اطاعت فرود آورند، برای آزاری که از آنان به ستوران میرسد، تو قضاوت خود را در حقشان ظاهر ساز که آیا در روز قیامت نظر به کردار و گفتارشان به خانۀ دروغ خواهند درآمد یا نه[1].
ب- شیوۀ تولید صنعتی
این شیوه نیز به نوبۀ خود ترتیبات اجتماعی و سیاسی شیوۀ کشاورزی را از بین برد و ویژگیهای تولید انبوه، مصرف انبوه، رسانههای انبوه و دموکراسی انبوه … را رایج ساخت.
البته این تغییرات همراه با کشمکشها و تعارضات میان نیروهای نظام قدیم زراعی فئودالی و نیروهای موجد انقلاب صنعتی بود. نمونه بارز آن اعتراض گستردۀ کارگران کارگاههای نساجی به سیستمهای اتوماسیون نساجی در قرن ۱۹ در انگلستان است که کارگران سنتی در طی یک شورش کارخانهها و ماشینهای آن را از بین بردند. در یک کلام ریشۀ تعارض میان سنت و مدرنیسم از این آبشخور سرچشمه میگیرد. در عصر صنعتی شاهد تمرکز عظیم قدرت در سطح ملی و ایجاد بازارهای ملی بودیم.
اکنون در مقابل خود شاهد پوست انداختن شیوۀ تولید صنعتی و جایگزینی آن توسط شیوۀ تولید «مبتنی بر دانایی» هستیم، که این دگرگونی نیز همراه با کشمکشها و برخوردهایی میان این دو نظام اقتصادی–سیاسی خواهد بود. هماکنون بسیاری از بنیادهای نظام اقتصادی-سیاسی صنعتی دچار بحرانهای ژرف شدهاند. ازنظامهای شهری، نظام رفاهی و بهداشتی (چالش بیمۀ درمانی میان دموکراتها و جمهوریخواهان در آمریکا)، نظام حمل و نقل، زیستمحیط و… از سوی دیگر، اقتصادِ در حال پیدایش، بشر را با بحرانها و مسائل و چالشهای جدید روبرو میسازد که پیشفرضهای جوامع صنعتی را دچار مخاطره مینماید. ویژگیهای عصر اطلاعات و دانایی در مقایسه با دو عصر دیگر در جدول (۱) آمده است. نکتۀ قابل ذکر در جدول (۱) این است که برخی کشورها پای در دو موج تمدنی دارند. برای مثال ایران هم در سپهرکشاورزی و هم در سپهر صنعتی است و نکتۀ دیگر این که، میزان صنعتی بودن کشورها در این جدول، به طور کیفی بیان شده و سطح یکسانی ندارند، برای مثال حجم و کیفیت صنعتی بودن کرهجنوبی و ایران یکسان نیست.
۱-۱- جهانی شدن و عصر اطلاعات
افزایش جریان ایدهها، اطلاعات، محصولات، فناوريها، و منابع انسان (افراد و فرهنگ آنها، تخصص، ژنها، امراض و غیره)، در بین تمام ملل، مشخصۀ اصلی جهانی شدن میباشد. جهانیشدن موجب همگرایی گرایشها، تجربیات، روشها و فرهنگهاي مختلف در یک بازار جهانی میشود. یک بازار جهانی جایی است که مبادلات در میان تمام مردم، انجمنها، جوامع و سازمانها انجام میشود. ماهیت رقابتی بازارها موجب شکلگیري منطق حاکم بر این مبادلات است، در حقیقت انگیزهای برتر است که موجب تسلط بر « سهم بازار» میشود. بهترین نتیجهگیري انجامشده از تأثیرات انباشته شدۀ این مبادلات، این است که یک «مجموعه قوانین» غیررسمی (و تا حدودي رسمی)، میتواند موجب برتري و تسلط در این عصر جدید شود. این مجموعه قوانین موجب نهادینه شدن یک رفتار و عملکرد قابل پذیرش میشود ( از طریق قوانین رسمی و هنجارهاي غیررسمی). این مجموعه قوانین موجب برپایی بخشهاي مهمی میشود، براي نمونه، ابرقدرتها، سازمانهاي بینالمللی همچون سازمان ملل، صندوق بینالمللی پول سازمان تجارت جهانی و غیره (روابطی را بین تمام عاملان و بازیگران مهم بنا مینهد (مانند روابط حول مرکز، روابط تجارت ممتاز و غیره)، ماهیت این مجموعه قوانین از اهمیت خاصی برخوردار است.
جامعۀ جهانی متعهد به اجرای مجموعه مقررات و قوانینی است که نمایانگر نوعی از اولویتهاي سیاسی، اجتماعی، اقتصادي و امنیتی میباشند که به آزادي، دموکراسی، سرمایهداري، صلح و امنیت جهانی پایبند هستند.
این حقیقت که گسترش و توسعۀ کنونی جهانی شدن مقارن با «گذار» به سوي عصر اطلاعاتی و در تعامل با آن میباشد، موجب شده تا این روندها، متفاوت و متمایز از روندهاي پیشین باشند. این امر منتج به روشهاي جدید تأثیرگذاري (همچون رسانهها، اینترنت و غیره) و مراکز قدرت جدید (مانند ارتباطات مجازي، افراد فوقالعاده قدرتمند و غیره) شده است.
مهمترین روندهاي عمومی تاثیرگذار بر سازمانهاي آینده در پنج دستۀ: روندهاي جهانی شدن، تنوعآفرینی، انعطافپذیري، حرکت به سوي سازمانهاي تخت و شبکهاي معرفی میشوند. در شکل(۱) نمونهاي از تحلیل این روندها و چگونگی نتیجهگیري دو مفهوم سازمان تخت و سازمان شبکهاي نشان داده شده است[۲].
مدیر سایت: بعلت طولانی بودن و داشتن جداول و تصاویر متعدد، لطفاً برای استفاده از ادامۀ مطالب ارزشمند و علمی این مقاله، کل آن را از لینک زیر مشاهده نمائید.
سیمای حکمرانی آینده در چشمانداز محیطی مبتنی بر دانایی و ابرروندها.pdf